Türk Dilinin Anadolu’daki Temel Direği İlk Karamanlı

Saygıdeğer büyüğüm, baba dostum, mahallemin abisi, aile doktorumuz, rahmetle andığım merhum Dr. H. Mehmet Armutlu amcamızın anısına.

1 – Kerimüddin Karaman Beyin oğlu Şemseddin I. Mehmed Bey

XV. yy'ın ilk yarısında, II. Murat zamanında (1421-1451) Rumeli'yi gezerek, Türklerle Balkanlardaki diğer Hıristiyanların sosyal görüntülerini karşılaştıran ve Türklerin her yönden, diğer kavimlerden üstünlüğünü gösteren Fransız asilzadesi, Bertrandon de La Broquiere şöyle söylüyor:

"... Büyük bir refah içinde bulunan Türk köylüleri, Hıristiyan köylülerin çoğunun aksine olarak hiçbir zaman yalın ayak gezmezler, dizlerine kadar çıkan sarı çizme giyerler; Türkler erken kalkar ve işlerine erken giderler; sükunet ve büyük bir gayretle iş görürler; Rumlar, Sırplar ve Bulgarların aksine olarak Türkler, evlerinin kendilerine mahsus olan kısmında ehli hayvan bulundurmazlar; hiçbir Türk temizce yıkanmadan evinden çıkmaz; bir hayvanın yediği yemeğin artığım bir Türk yemez; bir tavuk/kaz kesmek istediği taktirde bile onu bir müddet temiz yiyecekle besler; merhamet sahibi olan Türk, harpte mecburiyet altında insan öldürür; tabiatları gereği sükuti olmasına ve çalışmakla sertleşmiş bulunmasına rağmen şiir kabiliyeti yüksek, ilme meyil ve istidadı çoktur .... ". [Le Voyage]

Bunları söyleyen gezgin, ahlak bakımından da Türklerin Balkanlardan üstün olduklarını şöyle anlatıyor:

" ... Türkiye'de giriştiğim her iş ve bulunduğum her münasebette Türklerde, Rumlara nazara çok daha fazla arkadaşlık duygusunun mevcut olduğunu gördüm ve Türklere, Rumlardan ziyade itimat ettim" dedikten sonra:

"Gerek şehirde, gerek köyde Türkler kuvvetli cengâver, kanaatkâr işçi, namuslu tüccar, sadık arkadaş ve himaye edici efendilerdir; kısaca, doğru ve samimi kimseler... ". Diyor. [Le Voyage] [Üç Karamanlı. Cilt: ll Mustafa Kemal Atatürk. Sayfa:63-64 Dr. Mehmet ARMUTLU]

1- Şemseddin I. Mehmed Bey Kimdir?

Karamanoğulları’nın ikinci Beyi, Kerimüddin Karaman’ın oğludur. Doğum tarihi 1246? ölümü 1283’dır.

Şemseddin I. Mehmet Bey askeri ve idari yönden bilgili bir devlet adamı idi. Bilim adamlarını etrafına toplayıp onlara büyük önem vermiştir. XIII. yüzyıl ortalarında Selçuklular, edebi dil olarak Farsçayı, devlet işlerinde Arapçayı kullanırlardı. Halk ise öz dilleri olan Türkçeyi kullanıyordu. Şemseddin I. Mehmet Bey millet olarak birlikte yaşamanın ilk şartı olan dil birliğinin sağlanmasının gerekliliğine inanıyordu. Bu birliği gerçekleştirmek için Toroslar üzerinde yaşayan bütün Türkmen boylarını çevresinde toplayarak bir ordu oluşturdu.

Üzerine gönderilen Selçuklu ve Moğol kuvvetlerini büyük bir yenilgiye uğratarak Konya’ya girdi. Burada yaşayan Selçuklu Türkleri Karamanoğulları ile birlik oldular.

Kısa zamanda Konya vilayeti ve bazı çevre iller Karamanoğulları’nın hâkimiyeti altına girdi. Daha sonra Selçuklu Sultanı İzzettin Keykavus’un oğlu Gıyaseddin Siyavuş’u başa geçiren Şemseddin I. Mehmet Bey’in kendisi de vezir oldu. İlk önceleri Moğol baskısına başarı ile karşı koymasına birçok kere galip gelmesine rağmen, daha sonraki çarpışmaların birinde iki kardeşi ile beraber şehit düşmüştür. İdareciliği sırasında Türkçeyi resmi dil olarak ilan eden dileğini divanda bildirmiştir.

Kerimüddin Karaman Bey’in oğulları, Halil, Ali, Güneri, Bedereddin Mahmud Urumseyyidi, Yahşi, Yusuf, Tanu, Zekeriya ve Kasım Beylerin kardeşi Şemseddin I. Mehmed Karadağ eteklerinde Eminler Köyü doğusundaki büyük Höyük’deki mezarlıkta yatmaktadır.

Bu şahsın mezarının Ermenek Balkusan Köyü Külliyesi’nde olduğu söylenmektedir. Benim tespitlerimde buradaki Mehmet Bey; Sultan Alaaddin Âli (1361 - 1398 I. Murat’ın kızı Nefise Sultan ile evli idi.) oğullarından Sultan II. Mehmet’tir. (1423 - 1465)

[Bazı kaynaklarda yanındaki şehit olan kardeşleri Tanu ve Zekeriya olarak nakledilmiştir. Diğer kaynaklarda ise ısrarla ve tekraren Kasım ve Halil Bey’lerin olduğudur.]

700 yıldan beri kesin söylenmediği için, Kerimüddin Karaman Bey’in oğlu Şemsedin I. Mehmed Bey’in mezarı üzerinde hayli ayrı ve değişik söylentiler çıkarılmış ama ciddi bir çalışma yapılmamıştır. Bölgeyi iyi tanıyan yerli ve yabancı yazarlar, biraz da okudukları kaynakların etkisi altında kalarak değişik yerler, farklı ölüm sahneleri anlatmışlar/yazmışlardır.

Halil Ethem Bey’in Karamanoğulları hakkındaki “Vesaiki Mahlûk” adıyla Miladi 1326 senesi 1. Kanunevvelinde (1 Aralık 1910) “Tarihi Osmanî Encümeni” mecmuasında başlayıp, uzun süre devam eden yazı dergisinin, 701-702’nci sayfalarında Şemseddin I. Mehmed Bey’in ölümüne de temas ederek “Mehmed Bey’in Abaka’nın emriyle, Şemseddin Cüveyni tarafından katledildiğini, İbni Bibi Hicri 676. Miladi 1271 senesinde olmak üzere kaydetmiştir” denilmektedir.

“Hâlbuki Müneccimbaşı ve Tevhid Bey (Meskütat kataloğunda) Mehmed’in müddet-i hükümeti olarak Hicri 660-678, Miladi 1255-1273 tarihini gösteriyorlar.”

“Şikâri Karamanname kitabında Selçukilere yardıma gelen Kırım Hanı Hasan Giray Han ile Karaman civarında Karadağ’da vuku bulan savaşta Mehmed Bey’in maktulen vefat ettiğini rivayet etmektedirler.”

Bir başka eser de Cami’üt-Tevarih (Arapça: جامع التواريخ; caǧāmiʿu t-tavārīḫ) [Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî (1247 ila 1250, Hemedan - 1318, Tebriz), Pers Yahudisi kökenli Müslüman hekim yazar tarihçi ve İlhanlılar'ın bir veziridir. (Reşiddüddin Tabib olarak da bilinir)] İslam Ansiklopedisi cilt 35 sayfa 21.

Halil Ethem Bey, bu bilgilerden ayrı olarak; Aksarayi’ye Ali’nin, “Fusul Halakdi Usul Haracı nakd” eserine, “Hayrullah Efendi Tarihi” Hammer Tarihi (I. Cilt S. 9 - 261- 297) kaynaklara başvurulmasını özellikle tavsiye ediyor.

Hammer I. Cilt S. 297 de “Mehmed Bey’e Şemseddin mahlası vererek, Reşiddin’in Camiüt-tevarih’inden naklen, Mehmed’in hicri 683, Miladi 1277/1278 de bir ormanda ağaçlar ile birlikte muhterekan (yakılmış) terki hayat ettiğini kaydediyor. Burası da Karaman Eminler Köyü civarıdır. (I. Cilt S. 300) “

Devam Edecek.

Şerafettin GÜÇ

Kaynaklar:

Türk dilinin Anadolu’daki üç temel direği üç Karamanlı “Dr. Mehmet Armutlu”

Konya Tarihi s. 107.108.109, İ. H. Konyalı

Karaman Devri Sanatı s.27, Mesut Koman, Prof. Dr. E. Diez D. Aslanapa

Karamaoğulları Tarihi s.59.60.61.62.63. İ.H. Konyalı

Nasihatler Kitabı (Risâletü’n Nushiyye)'nın yayın hakları Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı'na aittir. ISBN 978-605-359-999-9

Mustafa Tatcı. Yûnus Emre Dîvânı. Akçağ Yayınları, 1998 TATÇI, Mustafa (2005), Yûnus Emre Divân ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahhaflar Yay.

Bozkurt, Mahmut Esat; Yakınlarından Hatıralar, Sel Yayınları, İst., 1955, s.95

Egeli, Münir Hayri; Atatürk’ten Bilinmeyen Hatıralar, İst., 1959, s.15

Ünaydın, Ruşen Eşref; Atatürk Tarih ve Dil Kurumları (Hatıralar), TDK. Yayını. Ank., 1954, s.54

Faik Reşit Unat’ın “Ne Mutlu Türk’üm Diyene” Türk Dili Dergisi, Sayı 146, 1963 makalesinden aktaran Utkan Kocatürk, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ank., 1984, s.171-173

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C. II. derleyen Nimet Unan, Türk İnk. Tarihi Ens.yayını, Ank.,1959,s.143

Arıkoğlu, Damar; Hatıralarım, İst.,1961, s.304

Güler, Ali; Atatürk Soyu, Ailesi ve Öğrenim Hayatı, Ank.1999, s.40-46 - Göksel, Burhan; Atatürk’ün Soykütüğü Üzerine Bir Çalışma, Kültür Bak. Yay., Ank.1994, s.7

Şapolyo, Enver Behnan, Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, İst.,1958, s.33,23- aktaran Güler, Ali s.45